Özel Güvenlik Kanunu Nedir? Özel Güvenlik Görevlilerinin Rolü, Görev ve Yetkileri

Özel Güvenlik Kanunu’nun tam adı, 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun’dur. Bu kanunun temel amacı, kamu güvenliğini tamamlayıcı mahiyetteki özel güvenlik hizmetlerinin hangi esas ve usullerle yerine getirileceğini belirlemektir. Yani özel güvenlik görevlilerinin varlığı, polisin ve jandarmanın yerine geçmekten çok, onların yükünü hafifleten ve belirli alanlarda güvenliği artıran destekleyici bir yapıdır. 

Kanun; özel güvenlik izninin verilmesinden, özel güvenlik şirketlerinin ve birimlerinin kurulmasına, özel güvenlik görevlilerinin seçimi, eğitimi, sertifikalandırılması ve denetlenmesine kadar çok geniş bir alanı kapsar. Örneğin bir alışveriş merkezi, site, hastane, fabrika ya da konser alanında görev yapan özel güvenlik görevlisinin orada bulunabilmesi, bu kanun ve ona bağlı yönetmeliklerle belirlenen izin süreçlerinin tamamlanmasına bağlıdır. 

Özel Güvenlik Hizmetlerinin Amacı

Özel güvenliğin temel amacı;

• İnsanların can ve mal güvenliğini sağlamak,
• Belirli alanlarda (AVM, okul, hastane, üniversite, site, plaza vb.) giriş-çıkış kontrolünü yapmak,
• Suç işlenmesini önleyici tedbirler almak,
• Olay meydana geldiğinde ilk müdahaleyi yapıp genel kolluğa (polis/jandarma) bilgi vermek,
• Kolluk kuvvetleri gelene kadar olay yerini ve delilleri korumaktır.

Dolayısıyla özel güvenlik görevlileri, hem caydırıcı bir unsur olarak ön plandadır hem de olay anında ilk müdahaleyi yapan kişilerden biridir.

Özel Güvenlik Görevlisi Kimdir ve Nasıl Olunur?

Özel Güvenlik Kanunu, bu alanda görev yapacak kişilerin rastgele seçilmesini değil, belirli şartları taşıyan ve eğitim sürecinden geçmiş kişiler olmasını zorunlu kılar. Bu kapsamda:

• Belirli yaş ve eğitim şartlarını sağlamak,
• Adli sicil açısından engel teşkil eden bir durumun bulunmaması,
• Özel güvenlik temel eğitimini (silahlı veya silahsız) başarıyla tamamlamak,
• Valilik tarafından verilen özel güvenlik kimlik kartını almak
  gerekir.

Silahlı özel güvenlik görevlileri için ayrıca sağlık raporu, atış eğitimi gibi ek şartlar söz konusudur. Görev yapılacak alanın risk durumuna, talebe ve mevzuata göre silahlı veya silahsız görev yapma imkânı tanınır.

Görev Alanı ve Yetki Sınırları

Özel güvenlik görevlisinin yetkileri, görev alanıyla sınırlıdır. Örneğin:

• AVM’de çalışan özel güvenlik görevlisinin yetkisi o AVM’nin görev bölgesiyle,
• Hastanede çalışan güvenliğin yetkisi hastane ve ek binalarıyla,
• Site güvenliğinin yetkisi site sınırlarıyla,
• Etkinlik alanında çalışan görevlilerin yetkileri ise etkinlik alanının sınırlarıyla sınırlıdır. 

Görev alanı dışına çıktığında özel güvenlik görevlisi, genel kolluk gibi hareket edemez ve kanunda kendisine tanınan yetkileri kullanamaz. Bu, hem vatandaşın temel hak ve özgürlüklerinin korunması hem de yetki karmaşasının önlenmesi için önemlidir.

Özel Güvenlik Görevlisinin Temel Görev ve Yetkileri

Kanun ve ilgili yönetmeliklere göre özel güvenlik görevlisinin bazı temel görev ve yetkileri özetle şunlardır:

• Kimlik sorma: Toplantı, konser, spor müsabakası, sahne gösterileri, toplu taşıma tesisleri (havaalanı, liman, gar, terminal vb.) ve korunan alanlarda kimlik sorma yetkisi vardır.
• Giriş-çıkış kontrolü: X-ray cihazı, metal dedektör gibi güvenlik sistemleriyle üst araması, çanta/valiz kontrolü yapabilir; tehlikeli madde ve yasaklı eşyaların girişini engelleyebilir.
• Eşya ve alan güvenliği: Para ve değerli eşya nakli, özel koruma görevlerinde güzergâh ve alan güvenliğini sağlar.
• Yakalama ve genel kolluğa teslim: Suçüstü halinde veya kanunda belirtilen durumlarda şüpheliyi yakalayabilir ve gecikmeksizin genel kolluğa teslim eder.
• Olay yerini koruma: Suç işlendiğinde olay yeri ve delilleri korumakla, bozulmasını önlemekle yükümlüdür.
• Arama yetkisi (sınırlı ve rızaya dayalı): Görev alanına girişte, tesis giriş şartı olarak çanta/üst araması yapabilir; kişi aramayı kabul etmezse içeri almama yoluna gidebilir.

Bu yetkiler, genel kolluk kuvvetlerine tanınan geniş yetkiler kadar kapsamlı değildir; özel güvenlik görevlisi, her durumda kanun sınırları içinde kalmak zorundadır.

Özel Güvenlik Şirketleri ve Birimleri

Özel güvenlik hizmeti, iki şekilde yürütülebilir:

1. Özel güvenlik şirketleri aracılığıyla (hizmet alımı yöntemi),
2. Kurum ve kuruluşların kendi bünyelerinde oluşturdukları özel güvenlik birimleriyle.

Her iki durumda da valilikten özel güvenlik izni alınması, güvenlik planlarının hazırlanması, görevlendirilecek personelin bildirilmesi ve denetlenmesi zorunludur. Kanun, bu şirketlerin veya birimlerin keyfi şekilde kurulup faaliyet göstermesini engellemek için ruhsatlandırma ve düzenli denetim mekanizmaları öngörür. 

Denetim, Sorumluluk ve Yaptırımlar

Özel güvenlik alanı, doğrudan kamu güvenliği ile ilişkili olduğu için sıkı bir denetime tabidir. Denetim; İçişleri Bakanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü ve valilikler tarafından yürütülür.

• Mevzuata aykırı uygulama,
• Yetki aşımı,
• Görev alanı dışı müdahaleler,
• Bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi
  gibi durumlarda; para cezaları, faaliyet izninin askıya alınması, kimlik kartının iptali gibi yaptırımlar uygulanabilir.

Bu çerçevede özel güvenlik görevlisinin, sadece “talimat alan bir personel” değil; aynı zamanda hukuki sorumlulukları olan bir meslek mensubu olduğu unutulmamalıdır. Kendi yetki ve sınırlarını bilmek, hak ihlallerine yol açmamak kadar, kendi haklarını korumak için de gereklidir.

Vatandaş Açısından Özel Güvenlik Kanunu Neden Önemli?

Vatandaş gözüyle bakıldığında, Özel Güvenlik Kanunu:

• AVM, site, hastane, okul gibi yerlerdeki güvenlik uygulamalarının neye dayandığını,
• Kimlik sorulmasının, çanta kontrolünün, üst aramasının hangi şartlarda yapılabileceğini,
• Özel güvenlik görevlisinin sizi ne ölçüde sınırlayabileceğini, hangi durumda polis çağırmak zorunda olduğunu,
• Yetki aşımı gördüğünüzde nasıl şikâyet edebileceğinizi

dolaylı olarak belirleyen çerçevedir. Bu yüzden hem özel güvenlik görevlilerinin hem işverenlerin hem de vatandaşların bu kanunun temel mantığını bilmesi, olası tartışma ve hak ihlallerini azaltır.

Sonuç olarak, Özel Güvenlik Kanunu; özel güvenlik hizmetlerini belli bir disipline oturtan, kamu güvenliğini destekleyen, özel güvenlik görevlilerinin görev, yetki ve sorumluluklarını tanımlayan temel mevzuattır. Doğru uygulandığında, hem yaşam alanlarımızın güvenliğini artırır hem de güvenlik uygulamaları ile temel hak ve özgürlükler arasında sağlıklı bir denge kurar.